Category Archives: Reminiscences

Mair Rees: Atgofion Teulu Castell y Geifr (2011)

Posted on by

(yn seiliedig ar gyfweliad â Mair Rees, Castell y Geifr, Mehefin 2011)

Yn ystod y 1920au roedd fy nhad-cu a mam-gu, Jos a Lil Rees, yn ffermio yn y Rhondda. Ar ôl y dirwasgiad cawsant gyfle i rentu Fferm Castell y Geifr yn Llanarth ac yn 1927 dyma nhw’n deithio yno ar gefn motor-beic gyda ‘sidecar’ a dilynodd y dodrefn, yr ieir, y ci a fy hen dad-cu a mam-gu mewn lori a chanddi teiars rwber soled. Ar y pryd roedd fy nhad yn 17 mlwydd oed a theithiodd ef i Aberaeron ar y trên: Nid yn unig oedd rhaid iddo edrych ar ôl ei frodyr a chwiorydd iau ar hyd y daith ond ef hefyd oedd yn gyfrifol am gludo’r anifeiliaid, ceffylau, gwartheg a moch ar y daith a barodd 17 awr. Ar ôl cyrraedd Aberaeron rhoddodd y stesionfeistr gyfarwyddiadau i’r plant ac bu rhaid iddynt gerdded gyda’r anifeilaidd yr holl ffordd i Gastell y Geifr. Ar hyd y ffordd daeth pobl allan i’w cyfarch a’u croesawu i’r ardal. Roedd pawb i weld yn gwybod pwy oeddent a ble roddent yn mynd.

Yn rhyfedd, roedd Fferm Castell y Geifr yn wag ar gyfer fy nhad-cu a mam-gu am fod y tenantiaid blaenorol wedi symud i Aberaeron. Roedd Tom Lloyd Evans, y tenant blaenorol, yn ffermio moch ac yn allforio bacwn i Dde Cymru. Pan ddaeth y rheilffordd i Aberaeron, gwelodd Mr Evans ei gyfle a symudodd i Fferm Pengarreg a sefydlu busnes tebyg yno, gan ddefnyddio’r rheilffordd i gludo bacwn i drefi De Cymru.

Roedd gan fy nhad stori ddoniol am y rheilffordd yn y 1940au. Roedd fy nhad ar bwyllgor rheoli y Co-op ac un diwrnod roedd angen lifft ar Jack Jones, rheolwr y siop, i deithio i Aberaeron er mwyn dal y trên i fynd i gyfarfod pwysig. Yn anffodus roedd y trên wedi gadael pan gyraeddasant y Stesion a dyma’r Stesionfeistr heb oedi yn ffonio stesion Ciliau Aeron ac o fewn ychydig o funudau roedd y trên wedi dychwelyd i Aberaeron er mwyn codi Jack Jones.

Henry Jones: Y Stesion a’r Hen Fysiau (2011)

Posted on by

Prysurdeb y iard oedd yn taro dyn gynta’ – loriau masnachwyr lleol yn cywain glo, blawd a nwyddau eraill o bob math i siopau, busnesau ac unigolion yn y dre.

Y lorïau rwy’n cofio orau yw rhai Josiah Jones, Glanmor Stores, a Dewi (Glo) Jones, Regent Street. Dewi oedd yn cludo y bagiau, llythyron a pharseli o Swyddfa’r Post i ddal y trên ddiwedd y pnawn.

Cofiaf Ivor Jenkins (minnau yn gwmni ac ychydig o help) yn mynd â bocsed o gimychiaid wedi eu pacio mewn blawd llif i’w danfon i Billingsgate ar y trên chwech. Bore wedyn byddent yn Llundain mewn pryd i ddal y farchnad. ‘Rown yn meddwl fod Ivor yn lwcus drosben i gael gadael yr ysgol yn bedair ar ddeg i fynd i bysgota gyda Mr Twm (Crescent) Morgan ar y ‘La Belle’. Yn ystod misoedd yr haf byddai ymwelwyr yn treulio’u gwyliau yn y ‘Camping Coach’.

Yn y iard tu ôl i’r Monachty roedd depo bysiau Crosville. (Rhai coch rwyf yn cofio gynta – a’r Western Welsh yn las.) O tu allan i’r hen Geltic a Manchester House y safai’r bysiau i fynd i Aberystwyth, Aberteifi a Llambed. Byddai’r Western Welsh yn rhedeg i’r Cei a Llandysul a Chaerfyrddin, a bysiau James bob dydd a.m. / p.m. i Rydaman trwy Lambed.

Yn 1946/47 byddai tua hanner dwsin o ni gryts Aberarth yn dal y bws 11 a.m. i Aberaeron. I mewn â ni at Enoc y barbwr i gael ein cneifio – byddem i gyd yn dal yr un bws yn troi ‘nôl am Aberystwyth. Ni fuodd barbwr cyflymach nag Enoc! Roedd ei weld yn eillio cwsmer yn brofiad brawychus – atsain o Sweeney Todd.

Dylid nodi y nifer sylweddol o ddynion lleol oedd yn cael eu cyflogi ar y bysiau ac yn y stesion. Gwyddai pawb yn y dre pwy oedd y ‘drivers’ a’r ‘conductors’ – gallwn enwi nifer ohonynt hyd heddi.

Dylid cofio bysiau bach Llyseinon yn eiddo Dafydd Evans a’i feibion. Roeddent yn rhedeg gwasanaethau gwledig, e.e. i Lambed ar ddiwrnod mart trwy Mydroilyn a Dihewyd.

Y bysiau hyn gariai tîm ffwtbol Aberaeron ar hyd a lled Sir Aberteifi. Nhw oedd yn ein cludo i Gaerdydd i weld Cymru’n chwarae; cafwyd nifer fawr o dripiau cofiadwy, a rhai fyddai’n well eu hanghofio efallai. Y trip mwyaf anturus oedd yr un i Lundain (1959) i chwarae tîm yn Chiswick – ond nid dyma’r lle i adrodd yr hanes hynny.

Os methai rywun i gael trên neu fws i rywle roedd tacsi Moc Jenkins ar gael, dim ond bod digon o amser gan y sawl oedd eisiau. Nid oedd Moc o’r un dras ag Enoc.

Mehefin, 2011Mehefin, 2011.

Doris Jones: Atgofion (2011)

Posted on by

(Yn seiliedig ar gyfweliad gyda Mrs Doris Jones, Mehefin 2011)

Treuliais fy mhlentyndod yn ystod y 1930au ym Mhenparc a safai tu allan i Aberaeron i gyfeiriad Neuaddlwyd ac yn agos i’r afon Aeron a’r rheilffordd. Roedd fy nhair chwaer a minnau’n amseru’n symudiadau wrth ddyfodiad y trên. Collais fy mam yn ifanc iawn a roedd fy nhad yn gadael y tŷ am 5.30 y bore i seiclo i’w waith yng Nghapel y Groes (heb fod yn bell o Gribyn). Ei gyfarwyddyd i ni’r merched oedd i godi am 7.30 pan fyddem yn clywed y trên yn cyrraedd y groesfan, a dyna beth fyddem yn ei wneud bob bore.

Mae gennyf nifer o atgofion o garedigrwydd criw y trên i ni’r plant. Un diwrnod roedd fy chwaer ieuengaf a minnau wedi mynd i hel mwyar duon ar bwys Wig Wen ac wrth chwarae roeddwn wedi rhoi sudd y mwyar o’m dwylo ar wyneb fy chwaer nes iddi edrych fel petai’n waed i gyd. Dyma’r trên yn cyrraedd a Williams y gard yn sylwi ar gyflwr fy chwaer. Ar unwaith fe stopiodd y trên a dod draw atom yn syth i sicrhau ei bod yn iawn! Yn aml byddwn yn dod adref o’r dref wedi fy llwytho ar ôl siopa a byddai Oswyn Evans bob amser yn stopio’r trên wrth y groesfan ar bwys y tŷ fel nad oeddwn yn gorfod cerdded o Holt Neuadd-Lwyd..

Roedd gennym berthynas a alwem yn Wncwl Dafydd, er nad oedd yn ewythr go iawn. Roedd Wncwl Dafydd yn archwilydd ar y rheilffordd a byddai’n dod weithiau yn rhinwedd ei swydd i Aberaeron. Byddai bob amser yn ysgrifennu i roi gwybod i ni a byddem yn cwrdd ag ef ar Holt Neuaddlwyd ac yn ddi-ffael fe roddai hanner coron yr un i’r pedair ohonom – swm anghyffredin o hael ar y pryd!

Pan fyddai priodas yn digwydd yng Nghapel Neuaddlwyd, a bod y trên yn mynd heibio, byddai chwiban y trên i’w glywed a byddai’r chwibanu yn para am tua milltir heibio’r Capel. Digwyddodd hyn ar gyfer fy mhriodas i ac ar gyfer fy chwiorydd.

Rwy’n cofio un damwain angheuol yn y 1950au. Roedd dyn a oedd yn adnabyddus i bawb fel Jim Llain yn crwydro ar hyd y lein fel y gwnâi yn aml rhwng Bryn pithyll a Llety Siôn. Roedd yn fud ac yn fyddar ac felly ni synhwyrodd fod y trên yn dod tuag ato ac yn anffodus methodd y gyrrwr stopio mewn pryd.

Roeddem hefyd yn defnyddio’r bysiau rhwng Aberaeron a Llanbedr. Rwy’n cofio’n direidi ni fel plant yn procio un condyctor yn arbennig am ei fod mor ddiamynedd gyda ni. John poenus fyddem yn ei alw – gwell peidio rhoi ei enw iawn – ond byddem yn cael sbort trwy ddweud wrtho ein bod am fynd i Grey Hall yn lle Neuaddlwyd neu Black Gate, yn lle Clwyd Ddu. Rwy’n cofio hefyd adeg pan oedd Doreen, y ferch, yn teithio ar ei phen ei hunan i’r ysgol gynradd yn Aberaeron. Nid oedd ond tua pum mlwydd oed pan aeth un

diwrnod ar y bws anghywir. Wrth i’r bws droi am Aberystwyth dyma Doreen yn sylweddoli ei chamgymeriad ac ar unwaith fe stopiodd y bws ac aros nes i’r conductor sicrhau ein bod yn ddiogel ar fws Llambed!

Cynog Dafis: I Lanbed i’r Pictiwrs ar y Trên (2011)

Posted on by

Am ei fod yn rhatach, y bws a ddefnyddiai’n teulu ni bob amser. Ond ar ddau achlysur mi ges fynd ar y trên o Abaeraeron i Lanbed, a hynny am yr un rheswm ddwywaith.

Ond yn gyntaf rhaid son am y Pictiwrs. Ar nos Lun a nos Iau roedd y pictiwrs yn cael eu cynnal yn Neuadd Goffa Aberaeron, o dan gyfarwyddyd yr entrepreneur DC Lloyd Birmingham House. Ddwy noson arall byddai’r Cei yn cael yr un dangosiadau a Llanbed un noson a Dydd Sadwrn. Roeddwn i’n cael mynychu’r pictiwrs (un pictiwr bach a un pictiwr mawr, a’r Pathe News yn y canol) un waith yr wythnos.

Ar y ddau achlysur dan sylw, rywbryd tua diwedd y 40au, roedd dau bictiwr arbennig o ddeniadol i’w dangos ar y nos Iau yn Aberaeron, sef Robin Hood a Just William’s Luck. Yr aflwydd oedd eu bod yn clasio gyda’r Gymanfa Ganu. Roedd colli’r Gymanfa wrth gwrs mâs o’r cwestiwn, yn enwedig i fab y gweinidog. Fe drefnodd Mam felly, chwarae teg iddi, drît arbennig i finnau a ’mhennaf ffrind, Eryl Jones, Brodawel, sef trip ar y trên i Lanbed ar Ddydd Sadwrn i weld y ddau bictiwr.

Brith gof sy gen i. Eistedd yn y compartment ac o dro i dro hwpo’n pennau drwy’r ffenest i weld yr injian yn y pen blaen, a chael llond ein llygaid o lwch yn wobr am fod mor ffol. Cafwyd blas anghyffredin ar y ddwy ffilm wrth gwrs.

Ond roedd gan ein teulu ni gysylltiad agos am reswm arall â byd y trên. Drws nesaf i’r Mans yn Wellington Street, yn Gilvin, roedd gyrrwr y trên Mr Griffiths yn byw. Mi fydden yn cael mynd mewn gyda’r nos i gegin Gilvin drwy’r drws ochr. Rwy’n cofio dau beth yn arbennig. Un yw bod Mr Griffiths, yn wahanol i ni, yn cael swper wedi’i goginio ar ôl dod adref o’r gwaith, a’r aroglau amheuthun yn llenwi’r gegin. Yr ail beth oedd Mrs Griffiths yn smwddio crys pêl droed coch â rhif 8 ar ei gefn. Roedd Gordon Griffiths yn chwarae centre-forward yn nhîm amatur Cymru ar y pryd, a’i fam yn gorfod golchi a smwddio’i grys. Roedd ei frawd hŷn Stuart hefyd yn bêldroediwr o fri, yn chwarae, fel Gordon, i Aberystwyth, ond ambell dro i Aberaeron hefyd. Y brodyr Griffiths wrth gwrs oedd ’yn arwyr pennaf i. A diolch i’r trên y ces i’r fraint o fyw drws nesaf iddyn nhw.

Cynog Dafis

Awst 2011

(English) Owen Davies: My Work on the Railway (2011)

Posted on by

Owen Davies

I started my work on the railway in 1958 after being demobbed from the army. I was a porter to start with at Llandysul, later at Cardigan & then transferred to Lampeter as a lorry driver, ending up in Aberaeron around 1960. At Aberaeron I was a lorry driver delivering goods from the train – cattle feed to the farms, parcels to the shops & houses.

I left the job a year before the railway closed & went to work at the MMB at Felinfach – loading the milk to the tanks on the siding until the whole line was closed in 1965.
I used to travel up to Lampeter in the guards van when I worked in Lampeter – lodging in Paris House before I acquired an AJS motor cycle.

John and his brother Bill Andrews were signalmen. Tyrrell Evans & Lewis Williams were yardmen.

Training for the fight –

Dick Richardson, the boxer, trained in Aberaeron for his fight against Brian London at Coney Beach Arena, Porthcawl, 29 August, 1960. Johnny Lewis had family connections in Cardiganshire & had been evacuated here during the war. As Richardson’s trainer he brought him down to the country to prepare for several fights. They were familiar figures running around the countryside. Locals remember them well. As I remember, they couldn’t find a weighing scale large enough to weigh Richardson in town, so they came to the station at Aberaeron where I was working to use one of our scales! Ron Davies came to take a photo of the celebrities, probably for the local paper. The staff present on the day were invited to join them in the picture. I purchased copies as a memento.

After the fight….

“The Brawl at Porthcawl” was the headline in the papers after the fight.
Brian London challenged Newport’s Dick Richardson, the reigning European Champion, in a bad tempered brawl but it was the post-fight chaos that caused outrage. London was cut in what he claimed was a head-butt & the referee stopped the fight at the end of the 8th round because of the cuts. Carnage followed.
London threw a punch at Richardson’s trainer Johnny Lewis, sparking a massive mass brawl between the seconds from both corners. The police were called in to the ring to sort them out!